10. Festiwal im. Zygmunta Haupta, logotyp
baner zygmunt haupt

Patron Festiwalu

Zygmunt Haupt — „największy z niesłusznie zapomnianych polskich pisarz” — zajmuje w polskiej literaturze miejsce szczególne; jego twórczość pozostaje niemal bez precedensu.
Zygmunt Haupt
Zygmunt Haupt © Fotografia z archiwum Arthura Haupta

Biografia

Był pisarzem, malarzem, architektem i dziennikarzem. Urodzony w 1907 roku na Podolu, zmarł w 1975 roku w Winchester, USA. Archiwum pisarza, zawierające bezcenne zbiory rękopiśmienne, w tym korespondencję z najwybitniejszymi postaciami polskiej kultury, znajduje się w bibliotece Uniwersytetu Stanforda w USA.
Zygmunt Haupt
Zygmunt Haupt © Fotografia z archiwum Arthura Haupta

Maturę zdał w 1924 roku we Lwowie, w Państwowej Szkole Realnej im. Mikołaja Kopernika i rozpoczął studia inżynierskie na Wydziale Komunikacyjnym Politechniki Lwowskiej, by po roku przenieść się na Wydział Architektury tej samej uczelni. W latach 1928–1929 odbył kurs w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii i następnie został przydzielony do 2. Pułku Artylerii Ciężkiej w Chełmie. W 1931 roku wyjechał do Paryża i podjął tam studia na Sorbonie. Po powrocie do Lwowa aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym miasta, utrzymując się głównie z różnego rodzaju prac malarskich. W 1931 roku miał miejsce jego debiut literacki na łamach „Asa” — ilustrowanego magazynu tygodniowego. W tym okresie Haupt był związany z lwowską grupą literacką Rybałci.

W 1939 roku pisarz został zmobilizowany i w czasie wybuchu wojny w stopniu podporucznika dowodził plutonem artyleryjskim w okolicach Krakowa. Po klęsce wrześniowej internowany w obozie oficerskim na Węgrzech. Stamtąd trafił do Bretanii i Prowansji, by następnie — po klęsce Francji — wraz z innymi polskimi żołnierzami przedostać się do Wielkiej Brytanii. Spędził tam resztę wojny, służąc w angielskiej armii i aktywnie uczestnicząc w tworzącym się emigracyjnym życiu kulturalnym.

W 1944 roku poślubił Amerykankę Edith Norris, a w październiku 1945 roku urodził się jedyny syn, Artur Haupt. W 1946 roku rodzina Hauptów przeniosła się na stałe do USA i zamieszkała w Nowym Orleanie. Pisarz próbował zarabiać na życie malarstwem, kilkakrotnie prezentował swoje obrazy na indywidualnych i zbiorowych wystawach. W 1951 roku Hauptowie przenieśli się do Nowego Jorku, gdzie pisarz został redaktorem „Głosu Ameryki” i przygotowywał własne audycje poświęcone między innymi bieżącej sytuacji kulturalnej w Polsce. Po zakończeniu współpracy z radiem przeniósł się do Waszyngtonu, gdzie został zatrudniony w miesięczniku „Ameryka”.

Zygmunt Haupt © Fotografia z archiwum Arthura Haupta
Przez cały czas Zygmunt Haupt brał czynny udział w życiu literackim polskiej emigracji, publikując na łamach dwóch najważniejszych czasopism: londyńskich „Wiadomości” oraz paryskiej „Kultury”. Dwukrotnie został odznaczony najważniejszymi nagrodami kulturalnymi przyznawanymi poza obiegiem krajowym: nagrodą „Kultury” w roku 1962 oraz Nagrodą Fundacji im. Kościelskich w 1971 roku. Za życia pisarza ukazał się tylko jeden zbiór opowiadań — „Pierścień z papieru”, wydany w 1963 roku przez Instytut Literacki w Paryżu. W czternaście lat po śmierci pisarza, w 1989 roku, w ramach prestiżowej serii Biblioteka Kultury” opublikowano kolejny tom zatytułowany „Szpica. Opowiadania, recenzje, warianty”.

Twórczość

Twórczość literacka Zygmunta Haupta zawsze była wysoko ceniona przez najpoważniejszych polskich krytyków emigracyjnych, takich jak Jerzy Stempowski, Józef Czapski czy Jan Bielatowicz. Jednocześnie pisarz nie był drukowany w kraju, nie trafił także do podręczników szkolnych i uniwersyteckich ze względu na obowiązujące surowe zapisy cenzorskie.

Tym bardziej warto dzisiaj przypominać postać wybitnego indywidualisty, doskonałego pisarza, który do samego końca zachował pełną niezależność wobec nieakceptowanych przez siebie komunistycznych władz i projektowanego przez nie obrazu polskiej kultury.

Festiwalowe materiały promocyjne
Foto © Joanna Kurdziel
Tematycznie jego twórczość mieści się w nurcie „kresowym”. Opisuje przedwojenną rzeczywistość Wschodniej Galicji, Podola i Wołynia oraz wojenne przeżycia pisarza we Francji. Skalą talentu Zygmunt Haupt sytuuje się blisko takich pisarzy jak Bruno Schulz, a egzystencjalny i filozoficzny wymiar jego twórczości nie pozwala zredukować jej jednak do samego wątku kresowego.
Foto © Joanna Kurdziel

Zapisane zawsze w pierwszoosobowej formie solilokwium są opowiadania Haupta stworzone z nakładających się na siebie obrazów, gęstych kadrów zarysowanych w pisarskiej i malarskiej wyobraźni („obrazy panatadeuszowe”). Wystarczał mu jeden epizod, by wejść w rzeczywistość tajemniczą, w której przeszłość łączy się z teraźniejszością, a miejsca realne z wyobrażonymi i zapamiętanymi. To, co kruche, ulotne i efemeryczne stapia się z tym, co trwałe i ogólnoludzkie.

Na szczególną uwagę zasługuje także język — długie, ciągnące się w kolejnych złożeniach zdania jakby w pogoni za biegnącą wielowątkowo myślą, piękna polszczyzna, którą nie sposób już właściwie usłyszeć czy napotkać w literaturze, dbałość o słowo, bogactwo słownictwa, archaicznych terminów i zapomnianych, niemodnych słów, ale także łączenie języka poezji z potoczną „gadaniną”, przełamywanie klasycznych reguł pośpieszną i potykającą się o reguły składniowe mową codzienną.

Wydania

Przez wiele lat proza Zygmunta Haupta nie była wznawiana, dopiero w 1999 roku ukazał się zbiór „Pierścień z papieru”, w 2007 roku tom „Baskijski diabeł”, a w 2009 roku „Z Roksolanii”. Nakład wszystkich trzech książek jest obecnie wyczerpany, co świadczy o dużym zainteresowaniu polskiego czytelnika twórczością pisarza.

Realizacja Festiwalu im. Zygmunta Haupta ma przyczyniać się do kolejnych wydań dzieł patrona. Sukces pierwszej edycji Festiwalu znalazł swój efekt we wznowieniu „Baskijskiego diabła” (2016) w nowej redakcji prof. Aleksandra Madydy. Książka została wydana także jako e-book. Prof. Aleksander Madyda jest ponadto autorem nowego opracowania tomu „Z Roksolanii” (2018).

Teksty

Zachęcamy do lektury tekstów poświęconych życiu i twórczości Zygmunta Haupta, które zostały przygotowane przez badaczy i badaczki specjalnie z myślą o odbiorcach gorlickiego Festiwalu.

powrót do strony

FESTIWAL